Madaxweyne ku-xigeenka Somaliland Cabdiraxmaan Cabdullaahi Ismaaciil Seylici ayaa laga helay Cudurka halista ah ee COVID-19 oo mar labaad kusoo laba  kacleeyay deegaanada Somaliland iyo guud ahaan dalka Soomaaliya.

Qoraal uu soo saaray Madaxweyne Cabdiraxmaan Seylici ayaa waxaa uu ku xaqiijiyay in laga helay Cudurka COVID-19, kadib markii lagu sameeyay baaritaano kala duwan, kadibna la ogaaday inuu haleeyay Cudurka.

Madaxweyne ku-xigeenka Somaliland ayaa sheegay in xaaladda Caafimaad ay wanaagsan tahay, isla markaana uu ku jiro karantiil, wuxuuna shacabka ugu baaqay inay ay raacaan tilmaamaha Wasaaradda Caafimaadka.

Wasiiro ka tirsan Xukuumadda Madaxweyne Muuse Biixi ayaa horey looga helay Cudurka COVID-19 oo ku dhacay, waxaana ugu dambeeyay Wasiirka Horumarinta Maaliyada Somaliland oo ku sugan Magaalada Addis Ababa ee dalka Itoobiya.

Cudurka COVID-19 oo dunida dhibaato ba’an ku haya ayaa maalmahana dambe ku soo laba kacleeyay qaar ka mid ah degaannada Soomaalida, waxaana la sheegayaa in dadka shacabka ah aaney intooda badan raacin tallooyinka Caafimaad ee loo jeedinayo.

Madaxweyne Maxamed Cabdullaahi Farmaajo ayaa shaaciyay in maalinta Khamiista ah ee 4-ta bisha uu martigelin doono “munaasabad lagu dhammeystirayo” hirgelinta heshiiska doorashada.

Waxa uu isugu yeeray madaxda maamul goboleedyada iyo maamulka gobolka Banaadir, xilli uu qabsoomi waayay shirkii la filayay inay yeeshaan bartamihii bishii hore.

“Kulankan oo hal maalin soconaya wuxuu ku qabsoomayaa magaalada Muqdisho, waxaana looga gol leeyahay in lagu soo gabagabeeyo talooyinkii Guddiga Farsamada Doorashada ee ka soobaxay shirkii Baydhabo 15-16 Febaraayo 2021, kaas oo xal looga gaaray tabashooyinkii ka soo laabtay heshiiskii doorashooyinka ee 17kii Sebteembar 2020,” ayaa lagu sheegay war ka soo baxay Villa Somalia.

Qoraalka ayaa lagu sheegay in dowladda Federaalka Soomaaliya ay ahmiyad wayn siinayso “hirgelinta doorasho hufan oo jawi nabdoon ku qabsoonta.”

Heshiiska Ra’iisal wasaare Rooble iyo mucaaradka

Baaqa madaxtooyada Soomaaliya ayaa ku soo beegmaya xilli shalay gelinkii dambe ay ku heshiiyeen midowga murashaxiinta mucaaradka iyo ra’iisal wasaare Maxamed Xuseen Rooble magacaabidda guddiyo ka shaqeeya qabanqaabada dibadbax nabadeed iyo baarista dhacdooyinkii 19-kii Febraayo.

Labada dhinac ayaa ku heshiiyay in mucaaradka ay qabsadaan dibedbax nabdoon oo Muqdisho ka dhaca Sabtida 6-da March, ammaankiisana ay sugto dowladda Federaalka.

Xafiiska madaxweynaha Soomaaliya ayaan ka hadlin heshiiskaas, waxaana qaar kamid ah mucaaradka ay tilmaameen in heshiiskaasi buray.

Senatar Ilyas Cali Xasan oo ka mid ah siyaasiyiinta mucaaradka ee ka tirsan xisbiga Himilo Qaran ee uu hogaamiyo madaxweynihii hore Shariif Sheekh Axmed ayaa bartiisa Facebook ku qoray.

“Farmaajo Iyo Rooble maadama ay heshiiskii ka baxeen, mudaaharaadka waxaa loo soo raraa Khamiis 4 March”.

Puntland iyo Jubaland

Maamullada Puntland iyo Jubaland ayaan weli ka hadlin kulanka uu ku baaqay Madaxweyne Farmaajo. Labadan maamul ayaa horay shuruudo ugu xiray ka qeybgalka kulankaas.

Mid kamid ah shuruudaha oo ahayd in xal laga gaaro wixii Muqdisho ka dhacay 19-kii February ayaa u muuqata mid meesha ka baxday.

Garowe iyo Kismaayo ayaa shardi kale ka dhigay in kulanka madaxda lagu qabto meel ammaankeeda la isku haleyn karo oo kamid ah Muqdisho.

Beesha Caalamka ayaa marar badan sheegtay in xal u helidda xiisada ka taagan siyaasadda Soomaaliya ay ku jirto dhameystirka heshiiskii ay madaxda dalka gaareen 17-kii September 2020 ee lagu faahfaahiyay hannaanka doorashada.

Khilaaf ka dhashay qodobo kamid ah heshiiskaas ayaa horseeday in kulan ay madaxda Federaalka iyo kuwa maamul goboleedyada ku yeesheen Dhuusamareeb horraantii sanadkan uu ku soo idlaado natiijo la’aan.

Hogaamiyayaashaas ayaa kadib guddi farsamo oo ka kooban 14 xubnood u diray magaalada Baydhabo, waxaana guddigu shaaciyay in laga heshiiyay dhammaan qodobadii la isku hayay.

Kulan ay madaxtooyada Soomaaliya ku baaqday in madaxda maamul goboleedyada iyo gobolka Banaadiir ay Muqdisho isugu tagaan 18-kii February ayaa la filayay in dhinacyada ay ku kala saxiixan doonaan heshiiska ay gaareen guddiga farsamada, balse taasi ma dhicin.

Mudada xil-heynta madaxweyne Maxamed Cabdulaahi Farmaajo oo afar sano ahayd ayaa ku ekeyd 8-dii February. Mucaaradku waxay sheegeen inaysan madaxweynaha aqoonsaneyn. Dowladdu se waxay sheegtay in madaxweynahu xilka heyn doono ilaa inta laga dooranayo maamul cusub. Ma jiro waqti la og yahay oo ay doorashadu dhici doonto.

bbc somali

Taliyaha Ciidanka Booliska dowladda Federaalka Soomaaliya Jeneraal Cabdi Xasan Maxamed Xijaar ayaa xilka qaadis ku sameeyay Taliyihii Qaybta Waliyow Cadde, isagoo mid cusub u magacaabay Taliskaas.

Wareegto kasoo baxday Xafiiska Taliye Xijaar ayaa waxaa xilka Taliyaha qeybta Waliyow Cadde loogu magacaabay inuu noqdo Yaasiin Nuur Kheyre Ganeey, isla markaana bedelaya Taliyihii Waliyow Cadde.

Xilka qaadista Taliyaha ayaa ka dambeeysay kadib markii lagu eedeeyay howlo burburin ah oo Ciidam ka tirsan kuwa Booliska dowladda ka fuliyeen Iskuulka Hoyska Xamar, si loogu wareejiyo Ganacsato.

Taliyaha Ciidanka Booliska Jeneraal Cabdi Xasan Maxamed Xijaar oo shalay tegay Iskuulka Hoyska Xamar ee la burburiyay ayaa waxaa uu sheegay in arrintaas ay ka xun yihiin, isla markaana tallaabo laga qaadi doono Ciidankii fuliyay burburinta.

Arroornimadii hore ee shalay ayey aheyd markii Ciidamo ka tirsan Booliska tageen halka uu ku yaalla Dugiga hoysga Xamar, isla markaana ay ku bilaabeen burburin, si loogu wareejiyo dhulka Ganacsaro, waxaana arrintaas si kulul uga hadlay Madaxda DFS.

Dooni sidey 164 qoys oo ka soo qaxay Colaadaha ka aloosan Dalka Yeman ayaa ku soo xiratay Dekedda magaalad Boosaaso, waxayna u badan yihiin dadka la socda doonida haween iyo carruur kuwaasi oo isugu jira qoysaska doonidu siday Soomaali iyo Yamaniyin.

Mas’uuliyin ka tirsan Puntland gaar ahaan Wasaaradda arrimaha gudaha ayaa qoysaskan ku soo dhaweeyay Gudaha dekadda Boosaaso

Doontan ayaa noqonaysaa tii seddexaad ee Boosaaso soo gaarta maalimihii la soo dhaafey, taasi oo kordhinaysa qaxootiga Yemaniyiinta ah ee ku sugan gudaha Puntland, kuwaasi oo horay loo kala dajiyay magaalooyinka Boosaaso iyo Qardho .

Aqalka Cad ayaa sheegay in madaxweynaha Mareykanka Joe Biden uu qorshaynayo inuu “goor dhaw” la hadlo Boqor Salmaanka Sucuudi Carabiya.

Arrintan ayaa waxa ay imanaysaa xilli maamulka Mareykanka uu isu diyaarinayo inuu daacabo warbixin ku saabsan dilkii weriyihii u dhashay waddanka Sucuudiga, Jamaal Khaashuqji.

Mr Khaashuqji ayaa 2018 waxaa si arxandarra ah loogu dhexdilay qunsuliyadda Sucuudiga uu ku leeyahay magaalada Istanbul ee waddanka Turkiga.

Warbixinta ayaa si wayn loo sugayaa in dilka ninkaasi ay ku xiriiriso hogaamiyaha ruuxiga ah ee Sucuudi Carabiya, Amiirka dhaxalsugaha ah Maxamed bin Salmaan.

Ciidanka ammaanka dowlad Goboleedka Puntland ee PSF ayaa saacadihii lasoo dhaafay waxaa ay howlgal qorsheysan ka sameeyeen deegaano buuley ah oo ka tirsan Gobolka Bari ee Maamulkaas.

Howlgalka Ciidamada Puntland ayaa waxaa uu ujeedkiisu ahaa mid looga hortegayay miinooyinka Al-shabaab, xiliyada qaarkood geliyaan waddooyinka u dhexeeya deegaanada kala ah Sugure, Balikhadar iyo Galgala.

Taliska Ciidanka PSF oo ka hadlay howlgalka ayaa sheegay in Ciidamada ay macluumaad ka heleen deegaanada howlgalka laga fuliyay, isla markaana ay doonayaan inay ka hortegayaan falalka amni darro ee halkaas ka dhaca.

Sidoo kale Ciidamada ayaa howlgal kale oo amniga lagu xaqiijiayay ka sameeyay deegaanada Ceel Kharaar, Dameer,Ceel Cadayle iyo Xamur ee Buuraha Cal Madow ee Gobolka Bari, maadaama deegaan ka tirsan halkaas ay ku sugan yihiin xubno ka tirsan Al-shabaab iyo Daacish.

Inta badan Ciidanka ammaanka dowlad GoboleedkaPuntland ayaa howlgalo kala duwan ka sameeya deegaano ka tirsan Gobolka Bari, waxaana ay kusoo qabteen xubno ka tirsan Al-shabaab iyo Daacish iyo hub.

Madaxweynaha dowlad goboleedka Galmudug Axmed Cabdi Kaariye Qoor Qoor, ayaa xalay guryahooda Muqdisho ku booqday Madaxweynayaashii hore ee Soomaaliya Sheekh Shariif, Xasan Sheekh Maxamuud iyo sidoo kale Ra’iisul wasaarihii hore Xasan Cali Khayre.

Madaxtooyada Galmudug ayaa shaacisay in Madaxweyne Qoor Qoor uu guryahooda ku booqday Madaxdaas hore, oo haatan kamid ah Midowga Murashixiinta Muqdisho, islamarkaana mucaaradsan dowladda Federaalka Soomaaliya.

Wararku waxay sheegayaan in ay ka wada-hadleen xaaladda Siyaasadeed ee dalka, gaar  ahaanna xiisadda ka aloosan Muqdisho iyo Arrimaha doorashooyinka Soomaaliya, oo weli uu ka taaganyahay khilaaf u dhexeeya dhinacyada siyaasadda dalka.

Dowlad Goboleedyada Jubbaland iyo Puntland ayaa waxaa la sheegay inay shuruudo hor leh ku xireen ka qeyb galka Shirkii uu ku baaqay Madaxweynaha muddo xileedkiisu dhammaaday ee Maxamed Cabdullaahi Farmaajo ee dib u dhaca uu ku yimid.

Madaxweyneyaasha Axmed Maxamed Islaam Axmed Madoobe iyo Saciid Cabdullaahi Deni ayaan weli soo gaarin Caasimadda dalka Muqdisho, si ay uga qeyb galaan Shirka uu baaqay Farmaajo ee la filayay inuu qabsoomi intii u dhexeeysa 18-19-ka Febraayo.

Warar la helayo ayaa sheegaya in shuruudaha ay ku xireen Madaxda labada maamul ka qeyb galka shirka ay kamid yihiin inay doonayaan in shirka uu ku baaqay Farmaajo lagu qabto Xerada Xalane iyo in aysan kalsooni ku qabin tegitaanka Caasimadda dalka.

Sidoo kale Axmed Madoobe iyo Saciid Deni ayaa la sheegay inay dalbadeen in shirka lagu saxiixayo qodobada heshiiskii looga gaaray Shirkii Guddiga Farsamada ee Baydhabo ay goobjoog ka noqdaan Wakiilada Beesha Caalamka.

Maamulada Puntland iyo Jubbaland ayaa horey shuruudo dhowr ah ku xiray ka qeyb galka shirar looga hadlayay doorashada dalka ka dhaceysa, iyagoona ah isbaheysi kasoo horjeeda Madaxweynaha muddo xileedkiisa dhammaaday ee Maxamed Cabdullaahi Farmaajo.

Si kastaba Jubbaland iyo Puntland ayaa horey Madaxda dowladda ee waqtigoodu idlaaday ka dalbaday in Ciidanka dowladda Federaalka ee lagu daabulay Gobolka Gedo ee Jubbaland laga soo saaro, si halkaas  ay uga dhacdo doorashada Baarlamaanka.

Illaa iyo weli ma cadda goorta uu qabsoomayo shirkii arrimaha doorashada ee lagu waday inay isugu yimaaddaan madaxda dowladda federaalka ah iyo kuwa maamul goboleedyada oo madaxweyne Maxamed Cabdillaahi Farmaajo uu ku baaqay in uu furmo 18-kii bishan feberaayo ee maanta 20-ka ah.

Madaxweynaha Hirshaballe Cali Guudlaawe ayaa gaadhay shalay magaalada Muqdisho si uu uga qeybgalo kulanka madaxweynaha Soomaaliya iyo madaxda maamul goboleedyada ee looga hadlaya heshiiska doorashada.

Madaxweynaha Koonfur Galbeed ayaa isna maalin ka hor sii gaadhay Muqdisho balse dhiggiisa Puntland, Jubbaland iyo Galmudug ayaan wali u safrin Muqdisho. Ma cadda goorta ay halkaa gaari doonaan.

Madaxweyne ku xigeenka Jubbaland Maxamuud Sayid Aadan, ayaa BBC-du la xidhiidhay si aan waxa uga ogaanno waxa baajiyey dhaankooda. Maxamuud Sayid ayaa sheegay in xaaladaha amni ee taagan ay baajiyeen.

‘Mar walba annaga Jubbaland waxaan hoosta ka xarriiqaynaa Soomaalidu in ay wada hadasho, waxa aan meesha ku jirinna cidda soo gelinaysaa ka bixiso, si degganna doorashada loo qabto.’

“Meel kasta oo lagu qabanayana Jubbaland diyaar bay u ahayd, soo jeedintoodii u danbaysayna waxa ay ahayd in Muqdisho lagu qabto. Iyada oo saamilaydii siyaasaddana ay ku dhan yihiin”

Shirkaasi ayaa lagu waday in la soo gabgabeeyo shalay oo Jimce ah, waxaana Jubbaland caqabadaha helay ku qeexday in xaalkii Muqdisho ay shalay ahayd, dibna u qiimayn doonaan xaalka oo xilliga danbe ee uu qabsoomayo ay ka fiirsan doonaan.

Dhanka kale Jubbaland ayaa si weyn u dhaleeceysay falalkii xalay illaa saaka ka dhacay Muqdisho, iyadoo wax laga xumaado ku tilmaamay in ciidamada dalka ee loogu tala galay inay la dagaalamaan cadawga loo isticmaalay in lagu weeraray mas’uuliyiin ka tirsan saamileyda siyaasadeed ee dalka.

“Dowladda Jubbaland waxay nasiib darro u aragtaa in dowladda Federaalka ee waqtigeeda dhamaaday, iyadoo awoodi kartay inay ka shaqeyso in xal siyaasadeed laga gaaro kala duwanaanshaha afkaaraha inay qaaday tallaabooyin gurracan oo ciidankii dalka u isticmaashay si ka baxsan sharciga, si la mid ah siday ku sameysay Gobolka Gedo”

Madaxweynaha ayaa madaxda maamul gobleedyada ku casumay Muqdisho si loo dhameystiro heshiiskii doorashada.

Dhowr arrimood oo uu muran ka taagnaa ayaa guddi farsamo oo dhinacyada matalayaa ay heshiis ka gaadheen isbuucan markii ay ku kulmeen Baydhabo. Laakiin madaxweyne ku xigeenka Jubbland ayaa sheegay in go’aamadaas ayna kamadanbays ahayn.

Qaar ka mid ah madaxda mucaaradka ayaa maaamul goboleedyada ugu baaqay inay iska diidaan ka qeybgalka kulanka Muqdisho ka dib rasbhadihii ka dhacay caasimadda 24 saac ee la soo dhaafay.

Ma cadda inuu shirkaasi qabsoomi doono iyo xilliga uu dhici doono toona, balse Qaramada Midoobay ayaa ku baaqday maanta in dhinacyada ay si deg deg ah u kulmaan.

Haddaba Maxaa la isugu haystaa halkii shirku ka dhici lahaa?

Maamulka Puntland horey ayuu u sheegay in Maxamed Cabdulaahi Farmaajo aaney madaxweyne u aqoonsaneyn marka uu dhamaado muddo xileedkiisa oo ku ekaa sideedii bishaan Febraayo.

Cabdullaahi Cali Xirsi Tima-cadde, oo ah wasiirka warfaafinta maamulkaas ayaa BBC-da ugu sheegay in Madaxweyne Farmaajo ay ugu yeeri doonaan marka uu xilku ka dhamaado madaxweynihii hore.

Markii ay ka jawaabayeen baaqa Madaxweyne Maxamaed Cabdullaahi Framaajo ayaa sidoo kale Puntland waxaa ay sheegtay in aan lagala tashan in Garoowe shirka lagu qabto sidaas daraadeedna ay iyaguna ku baaqayaan in Muqdisho loo weeciyo.Maamulka Jubaland iyo qaar ka mid ah Musharixiinta Mucaardka ayaa iyaguna ku raacay oo xoojiyay baaqa Puntland ee ahaa in shirka Muqdisho lagu qabto.

xigasho bbc somali

Dowladda Goboleedka Jubbaland ayaa ka hadashay rabshadiha saacadihii lasoo dhaafay ka dhacay Magaalada Muqdisho ee u dhexeeyay Ciidanka dowladda Federaalka iyo Ciidamo daacad u ah Midowga Musharaxiinta Madaxweynaha Soomaaliya.

Qoraal kasoo baxay Madaxtooyadda Jubbaland ayaa waxaa siweyn u dhaleceysay falalkiika dhacay Caasimadda ee lagu weeraray Madaxweyneyaashii hore ee dalka iyo rasaastii lagu furay Musharaxiinta qaarkood, waxaana ay sheegeen in  falalkaas ay ahaayeen ku fool xun, ka tacsiyeeysay khasaaraha ka dhashay.

Jubbaland ayaa nasiib darro ku tilmaamtay in Ciidanka dowladda Federaalka oo loogu tala-galay inay difaacan dalka loo isticmaalay in lagu waxyeeleeyo shacabka Soomaaliyeed ee aan hubka heysan, isla markaana mas’uuliyiin saamiley lagu weeraro.

“Dowlada Jubaland waxay nasiib daro u aragtaa in Dowlada Federaalka ah ee wakhtigeedu dhamaaday, iyadoo awoodi kartay in ay ka shaqayso sidii xal siyaasadeed looga gaari lahaa kala duwanaanshaha afkaaraha, inay qaaday tallaabooyin gurracan oo ay ciidankii dalka u isticmaashay si ka baxsan sharciga, si lamid ah siday ka samaysay Gobolka Gedo” ayaa lagu yiri Qoraalka Jubbaland.

Ugu dambeyn Maamulka Jubbaland ayaa Madaxda dowladda ee muddo xileedkoodu dhammaaday ugu baaqday inay ilaaliyaan xuquuqda Dastuurka dalka, isla markaana ay ka fogaadan wax kasta oo fool, sidoo kalena ka dalbatay Madaxda inay ka shaqeeyaan in si nabad ah xal looga is fahan waaga jira.