Taliyaha Ciidanka Booliiska DOWLADDA Puntland Gen Muxiyadiin Axmed Muuse oo wareysi gaar ah siiyay Puntland Post, ayaa ka warbixiyay hawlgal culus oo Booliisku ka bilaabeen magaalada Garoowe ee caasimadda Puntland.

Taliyaha Ciidanka Booliska Puntland Janeraal Muxudiin Axmed Muuse ayaa sheegay in ammaanka deegaannada kala duwan ee Maamulkaas aad loo adkeeyey,isla markaana Puntland ay ilaalineyso xaduudaheeda.

Janeraal Muxudiin ayaa waxaa uu ka hadlay wararka soo baxayay oo sheegayay in Dowladda Soomaaliya ay Ciidamo geyneyso qeybo kamid ah gobolka Mudug gaar ahaan Magaalada Gaalkaccyo ayaa sheegay inay iska difaacayaan.

“Xaqiiqdii hadii Dowladdu keento Ciidanka Haramcad anagana waxaan u diyaarinayaa Ciidanka Shabeelka oo iska difaacaya,waxaana ay Ciidanku diyaar u yihiin difaaca dhulka,waxaana ugu baaqayaa Shacabka inay Ciidamada la Shaqeeyaan ayuu yiri”Taliyaha.

Guddoomiyihi hore ee Gobolka Mudug Puntland ayaa goor sii  horeysay waxaa uu sheegay in Dowladda Soomaaliya ay qorsheyneyso inay Ciidamo geyso deegaano ka tirsan gobolka Mudug,hayeeshee Puntland ay u diyaarsan tahay iskana difaaci doonto.

Dowladda Soomaaliya ayaa waxaa ay horay u geysay degmooyin ka tirsan gobolka Gedo oo ay horay ugu sugnaayeen Ciidamo ka tirsan kuwa Jubbaland,iyaga oo Ciidamadaas howlgallo kala duwan ka wadaan degmooyinka Gobolkaas.

Puntland ayaa walaac ka muujisay hadal heynta la xiriirta in Ciidamo ka socda Dowladda Federaalka ah la geynayo Magaalada Gaalkacyo ee Xarunta Gobolka Mudug.

Hadal hayntaan ayaa timid ka dib markii dhawaan Taliyaha ciidanka Booliska Soomaaliyeed Generaal Cabdi Xasan Maxamed Xijaar uu magacaabay Taliska qaybta Gobolka Mudug ee bartamaha Soomaaliya.

Agaasimaha maamulka hay’adda lacagta adduunka ee IMF Kristalina Georgieva ayaa maanta ku dhowaaqday in IMF ay xaqiijisay ballan-qaadyo maaliyadeed oo ku filan, si loo maal-geliyo deyn-cafin buuxda oo loo sameeyo Soomaaliya.

Sida lagu sheegay qoraal kasoo baxay IMF, 100 dal oo xubno ka ah IMF ayaa ballan-qaaday in ka badan 334 milyan oo dollar oo lagu maal-gelinayo deyn-cafinta Soomaaliya.

“Marka ballan-qaadka laga dhigo rasmi, waxaa xigi doona hanaanka deymaha looga tirayo Soomaaliya,” ayaa lagu yiri qoraalka.

“Tani waxay gacan ka gaysan doontaa in la fasaxo lacag cusub oo kaalmo horumarineed ah, taasi oo dhabbaha u xaari doonta kobac sare oo buuxa.”

Ms. Georgieva ayaa ballan-qaadka cusub ku qeexday inay fursad taariikhi ah u tahay Soomaaliya, si ay ugu dhaqaaqdo deyn-cafin buuxda oo ay ka hesho IMF iyo Beesha Caalamka.

“Waxaa naga go’an inaan Soomaaliya ka taageerno dib usoo kabashadeeda kadib muddo fog oo dagaalo iyo burbur ahaaa” ayey tiri Kristalina Georgieva.

Kristalina Georgieva ayaa taageeradooda uga mahad-celisay dalalka xubnaha ka ah IMF.

“Tani waxay astaan cad oo lagu qirayo u tahay dadaallada xooggan ee joogtada ah ee Soomaaliya ay ku sameyneyso is-beddelo maaliyadeed iyo kuwa dhaqaale, inkasta oo ay jiraan marxalado caqabad leh,” ayey tiri.

Soomaaliya ayaa la filayaa in deynta lagu leeyahay, oo ka badan 5 bilyan dollar, laga cafiyo dabayaaqada bisha March.

Madaxweynaha maamulka Jubaland Axmed Madoobe ayaa la sheegay in uu amar ku bixiyay in la xiro Maxamuud Maxamed Ibraahim Geeleey oo ka tirsan wasaaradda maaliyadda ee Jubbaland.

Mr Geeleey ayaa doontay xilka wasiirka garsoorka Jubaland oo ay saaxiibo yihiin Axmed Madoobe, waxaana la sheegay in wasiirka uu Axmed Madoobe ku wargeliyay in wiilka xilka soo doontay ay macaamiil yihiin Xukuumadda Soomaaliya ayna ka bixisay waxbarasho dibadda ah iyo waxyaabo kalane uu kala shaqeeyay.

Wasiirka ayaa dalbaday in la xiro Mr Geeleey ama uu maamulka ku soo fasixi doono culeysyo badan oo siyaasadeed iyo mid amni, kuwaas oo ka imaan kara beesha uu wasiirka u yahay oo aan la dhacsaneyn maamulka Jubaland.

Qaar kamid ah odayaasha dhaqanka ee ka soo jeeda qoyska Maxamuud, ayaa u tagay wasiirka garsoorka Jubaland oo Axmed Madoobe ka dalbaday in la xiro Maxamuud, waxaana la sheegay in ilaa hadda la isky fahmi la’yahay sii deynta wiilkaan xilka wasiirka doontay ee damacsanaa inuu xilka ka qaado Wasiirka Garsoorka ee Jubaland.

Maxamuud Maxamed Ibraahim waa uu ahaa wiil dhalinyar ah oo aqoonyahaan ah waxa uuna aaminsanaa aragti ah in Jubaland iyo dowladda wada-shaqeeyaan iyo in beeshiisa ay ku dulmantahay maamulkaasi, isagoo damacsanaa xilka wasiirka Cadaaladda oo ay isku heyb yihiin, balse wasiirka ayaa la sheegay in uu yahay saaxiibka Axmed Madoobe islamarkaana uu bixiyay amarka xarigga ah isagoo soo maray madaxtooyada.

Odayaasha degaanka ayaa dalbaday in la sii daayo Maxamuud Maxmaed Geeleey halka Madaxweynaha Jubaland saraakiil ka socoto ay sii deysmadiisa ku xireen raali ahaanshiyaha wasiirka Cadaaladda oo ka soo sheegtay islamarkaana ah wasiirka ku matala kursiga beesha.

Jubaland ayaa waxaa ka jira dhibaatooyin badan oo maamul waxaana isa soo taraya cabashada dadka degaanka iyo caburinta saaran beelaha iyo siyaasiinta qaar, waxaana arrintaan ugu wacan khilaafka u dhaxeeya dowladda Soomaaliya iyo maamulka Jubaland.

Madaxweynaha Kenya Uhuru Kenyatta ayaa hogaamiyayaasha Waqooyi Bari Kenya ee Soomaalida ah u qabtay 14 maalmood, si ay ula yimaadaan xal wax looga qabanayo dhibaatooyinka amni-darro iyo falalka argagixiso ee ka jira gobolka.

Uhuru ayaa dalabkan hor-dhigay barasaabyada kala ah Cali Roba (Mandhera), Maxamed Cabdi Maxamud (Wajir), iyo Cali Korane (Gaarisa), oo ay wehliyaan hogaamiyaha aqlabiyadda baarlamanka Kenya Aadan Barre Ducaale, iyo xildhibaano uu ka mid yahay Adan Kenynan.

Sida uu weriyey wareyska The Standard, madaxweynaha ayaa xubnahan u sheegay in falalka argagixiso ee gobolka ka socda ay gaysanayaan dad gobolka kasoo jeeda, ayna qasab tahay inay wax ka qabtaan dadka gobolka.

Sida ay sheegeen dad goobjoog u ahaa kulanka, Uhuru ayaa u sheegay mas’uuliyiinta Soomaalida ina hay’adaha amniga Kenya ay xireen xuduudda Soomaaliya, islamarkaana aysan jirin xubno Shabaab ah oo usoo gudbaya Kenya.

Uhuru ayaa sheegay in xalka wax looga qabanayo saameynta ay weerarada ku yeesheen gobolka uu u yaallo hoggaanka gobolka.

Barasaab Cali Korane ayaa kulanka ku sheegay mid miro-dhal ahaa, islamarkaana ay madaxweynaha hordhigeen arrimaha gobolka ka taagan sida amniga iyo waxbarashada.

“Waxa uu ballan-qaaday inuu xallin doono, hase yeeshee waxa uu dalbaday inaan annaga ka cayaarno kaalin fir-fircoon,” ayuu yiri Korane.

Hogaamiyayaasha ayaa soo bandhigay dhibaatada ka dhalatay macallimintii aan Soomaalida ahayn ee gobolka isaga baxay kadib markii ay kordheen weerarada, hase yeeshee Uhuru ayaa dalbaday in marka hore xaalaadaha qaar wax laga qabto si macallimiinta dib loogu soo celiyo.

Macallimiinta aan Soomaalida ahayn ama kasoo jeedin deegaanka ayaa laga saaray gobolka markii weeraro badan si toos ah loola beegsaday.

Dowladda Kenya ayaa ciidamo dheeri ah gaysay gobolka, hase yeeshee ma muuqato in taas ay yareysay weeraradii Al-Shabaab ay ka gaysaneysay gobolka.

Ma cadda sida hogaamiyayaasha Soomaalida ay hadda xal ula iman karaan muddo laba toddobaad gudahood ah.

Warar dheeriya ayaa ka soo baxaya dagaal maanta deegaanada gobolka Sanaag ku dhex-maray ciidamada Somaliland iyo kuwa Puntland.

Dagaalkaasi oo ka dhacay deegaanka Hadaaftimo, ayaa waxa ka dhashay khasaare kala duwan, inkasta oo aan si rasmiya loo wada ogeyn baaxada khasaaraha ka dhashay dagaalkaasi.

Taliska guud ee Ciidamada Somaliland oo war ka soo saaray dagaalkaasi ayaa guulo ka sheegtay, iyadoona warkaasi lagu sheegay in dagaalka ay ku qabsadeen hub iyo gaadiid.

Dhinaca kale, taliska ciidamada daraawiishta Puntland ayaa sheegay in saaka arroortii hore in ciidamo ka tirsan Somaliland weerar kusoo qaadeen Ciidamada Puntlamd, hase yeeshee ay iska difaaceen.

Sidoo kale Puntland waxaa ay sheegtay inay ku filan tahay difaacidda dhulkeeda, waxaana loogu baaqay shacabka inay ka qeyb qaataan difaaca dhulkooda, ayada oo baaq loo diray dowladda federaalka iyo Beesha Caalamka lagu sheegay inaysan Puntland mas’uul ka noqon doonin cawaaqibka ka dhashay dagaalka.

Sida ay Caasimada Online u sheegeen dad deegaanka ah xaalka guud ee deegaanada saaka lagu dagaalamay ayaa laga dareemaya daganaan, kadib markii Ciidamada Somaliland ay ku noqdeen deegaanka Yube oo hore ay dagaalka uga soo qaadeen.

Sidoo kale dadka deegaanka ayaa sheegay inay cabsi badan dareemayaan, maadama ay saaka saacado badan ku dul dagaalameen ciidamada Puntland iyo kuwa Somaliland, ayna ka cabsi qabaan inuu dib u qarxo dagaal u dhaxeeya ciidamada labada maamul.

 Safiirka Midowga Yurub ee Soomaaliya, Amb. Nicolas Berlanga iyo wafdi uu hogaaminayo ayaa maanta soo gaaray magaalada Hargeysa ee caasimada Somaliland.

Safiirka iyo Wafdigiisa oo ka kooban Beesha Caalamka ayaa kulamo la qaadan doona Madaxweynaha Somaliland, Muuse Biixi iyo Hogaamiyeyaasha xisbiyada Mucaaridka ah.

Wafdigan ayaa waxay sare u qaadi doonaan cadaadiska xoogan ee Madaxweyne Biixi lagu saarayo in uu aqbalo qabashada doorashooyinka iyo sidii ugu laaban lahaa qorshaha uu dhawaan shaaciyay ee dib u furista ururada siyaasada.

ujeedka wafdigan ayaa la xiriira sidii ay Madaxweynaha Somaliland ugu qancin lahaayen in uu ka laabto qorshaha uu ku rabo in uu dib u furo ururada Siyaasada iyo arrinta Komishanka cusub oo iyadana murugsan.

Khilaafka xisbiyada mucaaridka iyo Xukuumada uu hogaamiyo Madaxweyne Biixi ayaa sii xoogeystay kadib markii madaxweynuhu uu dhawaan shaaciyey in uu dib u furayo ururada siyaasada, midaasi oo ku sheegay in uu xal u noqonayo khilaafka hadheeyay doorashooyinka.

Warsaxaadeed ka soo baxay xubnaha dalalka beesha caalamka ayaa waxaa looga hadlay doorashada soo socota ee Soomaaliya, taas oo la filayo in la aado dhamaadka sanadkan 2020 illaa bilowga sanadka kale ee 2021-ka.

Qoraalka oo ay si wadajir ah u soo saareen wadamada iyo ururada daneeya arrimaha Soomaaliya ayaa lagu sheegay inay muhiim tahay in doorashada la qabto xilligeeda.

Sidoo kale waxaa madaxda dowladda federaalka iyo kuwa dowlad goboleedyada loogu baaqay inay gaaraan xal siyaasadeed, ka hor doorashadaasi.

Halkaan hoose ka aqriso:

Sharciga doorashada federaalka Soomaaliya ayaa hadda lagu ansixiyay Golaha Shacabka waxaana saxiixay Madaxweynaha 20-kii Febraayo. Sharcigan wuxuu qeyb ka yahay hab-shaqo sharciyeedka doorasho ee asaasiga ah ee lagama maarmaanka u ah qabsoomidda doorashooyin qaran oo u suurto-gelinaya in tirada ugu badan ee muwaadiniin ah ay codeeyaan.

In kasta oo tani ay tahay tallaabo muhiim ah, haddana shaqo badan ayaa loo baahan yahay in la qabto si wax looga qabto su’aalo badan oo aad muhiim u ah oo weli taagan, kuwaas oo lagama maarmaan u ah hirgellinta xeerkan. Saaxiibada Soomaaliya ee caalamka* waxay garwaaqsanyihiin mas’uuliyadda saaran Guddiga Madaxabanaan ee Doorashooyinka Qaranka (GMDQ) si uu u hirgeliyo sharciga doorashada, waxayna carrabka ku adkeynayaan sida dhakhsaha leh ee looga baahanyahay dhamaan dhinacyada ay hawshu khusayso – oo ay ku jiraan Dowladda Federaalka Soomaaliya, Dowlad Goboleedyada, Baarlamaanka Federaalka ah, xisbiyada siyaasadda – inay wada shaqeeyaan, iyagoo taageero ka helaya GMDQ  oo guda geli doona hawsha hirgelinta sharciga doorashada.

Saaxiibada caalamku waxay dib u milicsanayaan wadahadalladii badnaa ee ay la yeesheen Guddoomiyeyaasha labada Aqal ee Baarlamaanka Federaalka ah, iyo weliba GMDQ, Madaxweynaha iyo Ra’iisul Wasaaraha, iyagoo isla eegay qaybaha uu ka koobanaanayo sharciga la doonayo in la qoro. Qaybahaas waxaa ku jira caddeynta deegaan doorashooyinka  iyo qoondeynta kuraasta ee loo qoondeeynaayo deegaan doorashooyinka, kala caddeynta kuraasta loo gaar yeelayo haweenka si loo xaqiijiyo ugu yaraan matalaadda 30 boqolkiiba, nidaamyada lagusoo dooranayo kuraasta loo qoondeeyay dadka reer Somaliland, iyo matalaadda dadka deggan gobolka Benadir ay ku yeelanayaan Baarlamaanka. Saaxiibadu waxay ugu baaqayaan Baarlamaanka Federaalka ah, isagoo la shaqaynaya GMDQ, wadatashina la sameynaya Dowladda Federaalka Soomaaliya, Dowlad Goboleedyada iyo dhinacyada kale ee hawshu khusayso, in uu arrimahaas si dhakhso leh xal ugu helo.

Saaxiibada ayaa sidoo kale u arka in Sharciga Xisbiyada Siyaasadda uu qayb ka yahay hab-shaqo sharciyeedka asaasiga ah ee lagama maarmaanka u ah hirgelinta doorashooyin qabsooma waqtigii loogu latalagalay. Sidaas darteed, waxay carrabka ku adkeynayaan muhiimadda ay leedahay in mudnaan la siiyo ka-baaraan-degidda iyo ansixinta wax-ka-bedelka sharcigaasuu kusoo sameeyay Baarlamaanka Federaalka ah.

Saaxiibadu waxay carrabka ku adkeynayaan in qabsoomidda doorashooyin lagu kalsoonaan karo oo dhaca waqtigii loogu talagalay oo lagusoo doorto Baarlamaanka Federaalka ah iyo Madaxweynaha Federaalka ah, iyadoo loo marayo Dastuurka Federaalka Kumeelgaarka ah, ay muhiim u yihiin xasiloonida siyaasadeed ee Soomaaliya.

Saaxiibadu waxay carrabka kusii adkeynayaan sida dhakhsaha leh ee loogu baahanyahay wadashaqayn dhexmarta Dowladda Federaalka Soomaalliya iyo Dowlad Goboleedyada si loo gaaro arrimahaas iyo arrimaha kale ee hortabinta u leh qaranka.

*Hawlgalka Midowga Afrika ee Soomaaliya (AMISOM), Belgium, Denmark, Midowga Yurub, Ethiopia, Finland, Faransiiska, Jarmalka, Urur-Goboleedka IGAD, Talyaaniga, Norway, Sweden, Turkiga, Boqortooyada Midowday ee Ingiriiska, Maraykanka, Qaramada Midoobay.

Wararka ka imaanaya gobolka Sanaag ayaa sheegaya in goor dhow dagaal u dhexeeya ciidamo kala taabacsan maamullada Somaliland iyo Puntland uu dib uga qarxay deegaanka Hadaaftimo oo ka tirsan gobolkaasi.

Dagaalka oo weli socda ayaa yimid, ka gadaal markii ciidamada Somaliland ee fadhigoodu yahay deegaana Yubbe ay saakay u soo ruqaansadeen dhinaca Hadaaftimo, halkaas oo ay dagaal xoogan kala horyimaadeen ciidamada maamulka Puntland.

Ilo deegaanka ah ayaa innoo sheegay inay maqlayaan daryanka hub culus oo ay  haatan is weydaarsanayaan labada dhinac.

Sidoo kale wararka ayaa intaasi ku daraya inuu jiro khasaare kala duwan oo leh dhimasho iyo dhaawac, balse weli lama oga inta yy la egyahay khasaaraha.

Xaaladda ayaa haatan aad u kacsan, waxaana meesha uu iska hor imaadka ka socdo ku sii qul qulaya ciidamo kala duwan gurmad ah oo ku biiraya dagalkaasi.

Shalay ayey aheyd markii maamullada Somaliland iyo Puntland ay ku dagaalameen degmada Laasqoray oo ka tirsan isla gobolka Sanaag ee waqooyiga dalka Soomaaliya.

Sheekh Xasan Daahir Aweys, oo soo duubay muuqaal cusub, ayaa si xun u weeraray una aflgaadeeyey beesha Abgaal.

Xasan Daahir, oo muuqaallo soo duuba mar kasta oo dowladda uu cadaadis saaran yahay, ayaa sheegay in beesha Abgaal “ay tahay beesha kaliya ee laga helo dad qur’aanka yaqaan, haddana mooryaan ah.”

“Waxaa yaab leh dhallinyarda beelaha kale markaad ka wacdiso oo aad ka reebto munkarka waa ku maqlayaan, laakiin Abgaalka kuma dhageysanayaan, waxay ku leeyihiin ‘wax qaldan miyaan sameeyey?’” ayuu yiri Xasan Daahir Aweys.

Xasan Daahir waxa kale oo uu sheegay in beesha Abgaal aysan galin derisnimo, oo aan lala noolaan karin. “Abgaal cirif la dego ma lahan ee waxay leeyihiin calool la dego,” ayuu yiri.

Waxa uu sidoo kale sheegay inay tahay beel aan wax iska maqal, oo odayaasha aan dhageysan.

Waxa kale oo uu yiri “ma ahan beel lala xidido, waayo ma dhowraan wiilka ay abtiga u yihiin.”

“Abgaal hiilo ma lahan, oo wanaagag isuguma hiiliyaan, waxanaa caddeyn u ah inaysan u hiilin markii Maxamed Siyaad Barre uu dilay Slaad Gabeyre Kadiye,” ayuu yiri.

Muuqaalka Xasan Daahir ayaa jawaab u ahaa, oo uu kaga hadlayey shirkii beesha Mudulood ay dhowaan ku yeelatay magaalada Muqdisho.

Xasan Daahir, waxa uu xiran yahay dowladda federaalka, oo siisa telefoonka iyo internet-ka uu kusoo duubo muuqaallada, waxaana inta badan uu muuqaallada soo duubaa marka dowladda ay dooneyso inay bedesho guuxa socda oo aysan jecleysan, sida kan ka dhashay shirkii Mudulood.

 Xildhibaan Maxamed Faarax Qabile oo ka tirsan Mudaneyaasha golaha wakiilada Somaliland, oo hadal ka jeedinayey fadhiga golaha, ayaa sheegay in Somaliland ay wajaheyso labo dagaal.

Xildhibaan Qabile ayaa ka dhawaajiyey in labadaasi dagaal uu midkood sii hurinayo Madaxweynaha Somaliland, Muuse Biixi Cabdi oo isagu qeyb ka ah dagaalka iyo muranada gudaha, waa sida uu hadalka u dhigaye.

Xildhibaanka ayaa sidoo kale sheegay in dagaal kale uu Somaliland kaga socda dhinaca arrimaha dibadda, kaasi oo loo baahan yahay in umadda Somaliland ay u mideysnaato, oo cagtana loo dhigo siyaasada arrimaha dibadda.

Qabile ayaa Xukuumada Biixi iyo Mucaaridka u soo jeediyay in laga wada-shaqeyo sidii ay Somaliland u heli laheyd madax-banaani, isla markaana qadiyadeeda gooni isu taaga kor loogo qaado, wuxuuna yiri

“Labo dagaal ayaa ina horyaala, labadaasi dagaalna waa mid Masiiriya oo siyaasada arrimaha dibadda nagaga socda, oo Somaliland oo dhana ku socda, midna waa mid gudaha oo aanu isku wadno oo Xukuumadu ay horseed ka tahay”.

“Xisbiyada iyo qarankan oo dhan cid baa loo igmaday oo madax u ah, cid baa loo baahan yahay inay qodaxda ka gurto, waxa loo baahan-yahay in arrintaa dagaalka dibadda ay Somaliland u midowdo”.

Wuxuuna intaas kusii daray “Midaasina waxay suurobeysa waa marka ay jirto daah-furnaan, wada-tashi iyo taladoo laga wada qeyb galo, waa arrin aan soo dhoweynayo oo haddii aan u midoobi-weyno difaaca qaranimada Somaliland, cid gaari ma difaaci karto”.